Chuyển đổi số tạo nền tảng xây dựng kinh tế số nông nghiệp

Hiện nay, tại Việt Nam số lượng hộ nông dân lớn, nhưng quy mô canh tác nhỏ, vốn đầu tư ít, thiết bị cũ, lạc hậu. dẫn đến điểm yếu là thiếu hợp tác, sản xuất manh mún, nhỏ lẻ, phụ thuộc vào thương lái trung gian. Vì đông và vì phụ thuộc thương lái trung gian nên chúng ta thường gặp phải bài toán cạnh tranh giữa chính những người nông dân với nhau. Cạnh tranh nhau để mua vật tư đầu vào, như phân bón, thuốc trừ sâu, nên phải trả giá cao. Cạnh tranh nhau để bán nông sản đầu ra, nên phải hạ giá. Hiệu ứng đám đông, người này kéo người kia, đầu vào thiệt mà đầu ra cũng thiệt, dễ bị thương lái thao túng, lợi dụng. Bản chất của chuyển đổi số, của công nghệ số chính là kết nối. Vì vậy, chuyển đổi số có thể giải quyết bài toán bằng các sàn giao dịch điện tử, loại bỏ các khâu trung gian, kết nối trực tiếp giữa người bán và người mua. Thông qua việc thu thập dữ liệu về giá cả trên thị trường ở nhiều địa phương, quốc gia khác nhau, người nông dân có thể so sánh giá cả tự động, cập nhật với tần suất hàng ngày, hàng tuần hoặc hàng tháng và thậm chí dự đoán giá cả trong tương lai. Bên cạnh đó, bằng các nền tảng cộng tác, trong cùng một ngành hàng có thể kết nối với nhau mà không phụ thuộc khoảng cách địa lý. Người nông dân ở nông thôn không phải lên thành phố để xin làm việc tại các nhà máy chế biến mà vẫn có thể tham gia chuỗi giá trị đó ở ngay chính trên quê hương mình. 
Người nông dân Việt Nam sản xuất vẫn chủ yếu dựa vào kinh nghiệm định tính, ít dựa vào dữ liệu định lượng, gần như không có thông tin về các thông số trên chính vùng đất canh tác của mình như thời tiết, ánh sáng, lượng mưa hay khoáng chất.  Từ đó dẫn đến điểm yếu là người nông dân không biết về lợi thế tự nhiên của mình hoặc không biết bảo vệ lợi ích dài hạn của mình, mà chỉ chạy theo lợi ích ngắn hạn, ví dụ, làm mất cân bằng hệ sinh thái, môi trường thiên nhiên, tác động đến đa dạng sinh học mà tự nhiên phải mất một quá trình dài mới tích luỹ được. Chuyển đổi số có thể giải quyết bài toán bằng cách có một nền tảng dữ liệu số nông nghiệp để người nông dân biết và khai thác tốt nhất lợi thế mình có. Cơ quan nhà nước có thể tạo ra dữ liệu hữu ích cho người nông dân bằng cách phân tích điều kiện đất đai, hình ảnh vệ tinh, dữ liệu thời tiết hay các yếu tố khác. Sáng kiến Soil Health Cards với 158 triệu thẻ sức khoẻ đất đai của từng vùng ở Ấn Độ đã giúp cải thiện tới 40% năng suất cho nông dân trong 5 năm vừa qua theo cách này.  Việc có dữ liệu còn giúp phát triển một dịch vụ mới, dịch vụ bảo hiểm mùa vụ cho người nông dân. Chẳng hạn, Kenya cung cấp dịch vụ bảo hiểm thời tiết chi trả cho người nông dân nếu một số điều kiện thời tiết bất lợi nhất định xảy ra. Trên cơ sở sử dụng 30 trạm thời tiết tự động thu thập dữ liệu thời tiết, từ đó xác định các trường hợp nhận được bồi thường. 
Khâu chế biến, bảo quản sau thu hoạch tại Việt Nam mới chỉ làm ở quy mô nhỏ, thô sơ, dẫn đến nông sản bị hư hỏng nhanh, thời gian kéo dài ngắn, chất lượng khi đến tay người tiêu dùng bị suy giảm. Chuyển đổi số có thể giải quyết bài toán bằng cách sử dụng các thiết bị cảm biến thu thập thông tin về môi trường bảo quản, sau đó tiến hành xử lý, phân tích. Dữ liệu sau khi phân tích sẽ được gửi lên màn hình thông báo cho các lái xe hoặc người quản lý kho theo tiêu chuẩn chất lượng dịch vụ. Chuyển đổi số có thể giúp truy xuất nguồn gốc nông sản, cho phép minh bạch hoá quy trình, tiêu chuẩn chất lượng nông sản. Làm tốt việc minh bạch chất lượng sản phẩm là giải pháp để giúp những người nông dân làm ăn chân chính bán được sản phẩm đúng với công sức mà mình bỏ ra, cũng là giải pháp giúp chất lượng nông sản ngày càng gia tăng, bền vững.
Ở Việt Nam, thời gian vận chuyển chậm, chi phí vận chuyển cao, dẫn đến giảm tính cạnh tranh. Chuyển đổi số có thể giải quyết bài toán bằng cách kết nối với nhà giao vận, tối ưu hoá địa điểm kho hàng và lộ trình giao hàng. Người nông dân vẫn còn chưa dễ dàng trong việc tiếp cận các khoản tín dụng phục vụ sản xuất. Chuyển đổi số có thể giải quyết bài toán bằng cách triển khai mobile money cho phép người nông dân có thể dễ dàng tiếp cận tín dụng chỉ với chiếc điện thoại thông minh mà mình có. Thông qua các lịch sử giao dịch và tín dụng, người nông dân có khả năng tiếp cận những khoản vay với lãi suất phù hợp.
(Lược ghi theo phát biểu của ông Nguyễn Huy Dũng, Thứ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông tại hội nghị trực tuyến về Chuyển đổi số trong nông nghiệp và phát triển nông thôn, ngày 18/6/2021)